Vượt qua “Cái tôi” trong ta

(CGOL) “Con người là một tiểu vũ trụ vừa cao đẹp, vừa phức tạp, vừa sáng lại vừa tối, vừa mạnh lại vừa yếu…với biết bao mâu thuẫn nội tâm”^1. Con người có thể chinh phục được nhiều điều kì bí của vũ trụ, nhưng lại khó biết và làm chủ được bản thân. Thật không dễ dàng để viết về chủ đề con người. Đặc biệt là phải viết về sự trưởng thành nhân bản của chính mình. Không chỉ vì có quá nhiều tiêu chuẩn để xác định một con người có nhân bản, mà sự trưởng thành này phải được kiểm chứng trong quá trình sống. Với khả năng còn nhiều giới hạn tác giả không thể diễn tả đầy đủ các khía cạnh nhân bản trong một con người. Bài viết dưới đây xin mượn một tiêu chí quan trọng và không thể thiếu đó là “biết vượt qua cái Tôi”, để khám phá mức độ trưởng thành nhân bản của mình.

Theo từ điển Thesaurus “Cái tôi là sự tự nhận thức của một người về tư cách, nhân phẩm hoặc giá trị của chính mình”². Nó là bức tranh mà bạn nghĩ ra để phân biệt bản thân với những người còn lại trong thế giới này. Bức tranh đó là sự kết tinh của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan như tên tuổi, địa vị, sự sáng tạo của bản thân, lòng tự tin, sự tự ti, ý chí, nghị lực, ý tưởng… “Cái tôi” được tích lũy từ quá trình sống, học tập và trải nghiệm của mỗi cá nhân. Có thể nói tài sản vô giá mà mỗi người cần phải có là“cái tôi”, vì chúng ta đều phải tự nhận biết mình là ai. Thế nhưng, tại sao con người phải vượt qua “Cái tôi” để đạt tới mức trưởng thành nhân bản?

 Khi mở toang “cái tôi”, chúng ta sẽ khám phá bao điều tốt đẹp, bí ẩn và quý giá, nhưng cũng không thiếu những rác rưởi ẩn khuất trong đó. Ấy vậy mà, mấy ai tận dụng hết tiềm năng của nó, và cũng có mấy ai thoát khỏi sự chi phối của “cái Tôi”. Dường như cái khao khát muốn khẳng định bản thân, phải chứng tỏ khả năng và giá trị của mình giữa muôn ngàn “cái tôi” đã biến nhiều người trở thành: ngạo mạn, cứng đầu, dễ tự ái, coi thường giá trị của người khác… Thay vì tận dụng những động lực, tiềm năng để sống tốt và cống hiến cho đời, chúng ta lại thổi phồng “cái tôi” của bản thân lên hơn mức cần thiết, luôn cho mình là đúng. Việc đề cao bản thân và chỉ quan tâm đến ý kiến của mình là một trong những điều tối kỵ khiến một người không thể chạm tới mức trưởng thành nhân bản.

Vượt qua “Cái Tôi” là chúng ta dám đối diện và làm chủ được bản thân, luôn ý thức cùng nỗ lực giải phóng những vướng bận của cái tôi. Đây là phương thức duy nhất giúp con người dọn dẹp những tư tưởng, hành vi tiêu cực mang tính hủy diệt. Có thể nói đây là bước khởi đầu để con người học hỏi những bài học căn bản làm người và chạm đến những điều Chân, Thiện, Mỹ.

Trở về với “cái tôi” của chính mình. Thú thật với bạn, tôi có thể hiểu một cách khái quát “cái tôi là gì?” và “vượt qua cái tôi” là như thế nào? Nhưng tôi không dám khẳng định bản thân có thể biết rõ về “cái tôi” của chính mình. Tôi cảm thấy nó rất phức tạp, vừa dễ thương mà có khi cũng dễ ghét. Điều tôi có thể khẳng định là: Bản thân luôn khao khát có một “cái tôi” tích cực, dám sống là chính mình và làm đẹp cho đời.

Thật thế, tôi luôn ý thức sự hiện diện của mình trên cõi đời này là một ân ban của Đấng Tạo Hóa. Ngài ban cho tôi rất nhiều đặc ân cao quý mà muôn loài thụ tạo khác không có được. Tôi rất trân trọng những giá trị cao quý này. Tất cả như động lực giúp tôi tận dụng mọi khả năng, cùng những kinh nghiệm, kiến thức đã học để sống và rèn luyện, hầu có thể gìn giữ phẩm giá và đạt tới hạnh phúc vĩnh cửu. Thường ngày, tôi ý thức tập luyện các nhân đức, cố gắng chu tòan lề luật để không vướng vào đường tội lỗi. Tuy nhiên, không phải lúc nào tôi cũng chiến thắng sự chi phối của ‘cái tôi” mà làm tốt những điều đó. Bao lần cái khao khát muốn khẳng định giá trị của bản thân trong tôi bị chệch hướng. Thay vì sử dụng những tiềm năng có sẵn để vươn lên khỏi những yếu đuối, tẩy xoá mọi góc khuất tiêu cực và vun đắp những điều tốt đẹp cho bản thân, thì tôi lại trở nên kiêu căng, ngạo mạn, hay xét đoán giới hạn của người khác. Vì đặt giá trị “cái tôi” của mình quá cao khiến tôi khó khăn đón nhận thất bại, dễ tự ái và buồn chán khi được góp ý hay bị ai đó xúc phạm. Dường như càng khám phá sâu vào bên trong, tôi càng thấy mình bị “cái tôi” kiểm soát, nó sẽ là dào cản dẫn đến con đường thiện hảo nếu tôi không thể vượt qua.

Thiết nghĩ, Giữa những ồn ào và náo động của cuộc sống, tôi cần có nhiều thời gian dừng lại để khám phá bản thân. Dừng lại để quan sát “cái tôi” đang dẫn mình đi đâu, một chân trời hạnh phúc hay một con đường không lối thoát. Dừng lại để lắng nghe những lời góp ý chân thành của mọi người xung quanh. Dừng lại để loại bỏ những so sánh tiêu cực hầu giúp nhận ra giá trị của mình cũng như người khác. Muốn làm chủ cảm xúc: vui, buồn, giận, ghét,… cũng cần dừng lại để gạt đi mọi xáo trộn bên ngoài và tập sống thinh lặng nội tâm. Thật không dễ dàng để làm được những điều này, nhưng “Nếu hạt lúa không chết đi thì không sinh được hoa trái”³ (Mt 13.18). Muốn “vượt qua cái tôi” chỉ còn cách phải can đảm từ bỏ, hi sinh tập luyện nó mỗi ngày.

Sau một chút suy tư, khám phá về bản thân, tôi cảm thấy yếu tố chi phối đời mình nhất là “cái tôi”. Nó vừa là nguyên nhân và cũng là lí do tồn tại của mỗi con người. Nếu không thể vượt qua được chính mình, không thể đứng vững trên đôi chân của mình thì cũng không thể hiện được hết giá trị cao quý của một con người. Do vậy, muốn trở thành một con người trưởng thành nhân bản, trước hết phải tập làm chủ “cái tôi”. Người có khả năng “vượt qua cái tôi” không như một nghệ sĩ biểu diễn trên sân khấu, hết màn biểu diễn lại trở về bình thường. Từng giây phút trong đời chúng ta phải tạo thêm giá trị cho “thương hiệu” của bản thân bằng những tư tưởng tốt, hành động đẹp và thiết thực. Đồng thời, cần chiến đấu chống lại các đòi hỏi vô lí của “Cái tôi” để chúng ta có một đời an nhiên và ý nghĩa.

Hạt Cát 

Tài liệu tham khảo

Trần Thị Giồng.
https://tuoitre.vn/cai-toi-trong-moi-nguoi-179503.htm
Mt 13.18