Nguồn son, con sông của người có đạo

(CGOL) Con sông quê miệt mài chảy trôi theo tháng năm với những ký ức êm đềm. Những ưu tư khắc khoải giờ đây bỏ lại nơi lòng người, Sông quê hương vẫn nằm đó, lắng nghe tiếng đổi thay của mỗi tuổi thơ, dịu dàng và thân thuộc

Để được ” mục sở thị “dòng sông này, xin kể câu chuyện đã hơn 16 năm trước. Chuyện là, vào những ngày cuối tháng 5.2005,tui theo cha Hường ở gx Kim Lũ, cha Du ở gx Đá Nện và chú Thành ở Khe Nét đèo nhau trên xe máy từ gx Kim Lũ về gx Cồn Nâm để tham dự lễ khánh thành nhà thờ. Tan lễ, tui ra bến sông theo thuyền của xứ Troóc để ngược dòng sông đến cầu Xuân Sơn, sau một đêm ở lại xứ Tróoc với cha Yên,sáng hôm sau tui vào xứ Chày để cùng cha Hữu xuôi dòng sông để đến giáo họ Na.Thế là tui đã có một chuyến hành trình xuôi ngược gần hết con sông này.

Cũng thời gian này, tui có viết bài báo :”Giáo xứ Cồn Nâm cầu nối giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài”(Báo CG&DT số 1511,tháng 6.2005).Cuối bài báo tui có hứa với bạn đọc là sẽ viết bài “Nguồn Son, con sông của người có đạo “.Hơn 16 năm qua tui đã lỡ hẹn,nay nhờ con phây(Facebook) chuyển đến bạn đọc bài viết này như một lời tạ lỗi .

Tui được nghe âm hưởng một bài hát mà người ta gọi một con sông nào đó miền Bắc là :” con sông của người Quan Họ.Vậy thì

vì cớ làm sao mà tui không thể gọi Nguồn Son là con sông của người có đạo khi mà đôi bờ có rất nhiều xứ đạo với những tháp ngọn tháp vươn cao với tiếng chuông mời gọi sớm chiều,khi mà hơn 300 chiếc thuyền đưa đón du khách xuôi ngược vào hang động Phong Nha hầu hết là của con nhà có Đạo.Còn nữa, đó là những lễ hội của người Công giáo trên dòng sông này như những cuộc Rước kiệu Thánh Thể uy nghi, hoành tráng…

Con sông cũng là nguồn mưu sinh của giáo dân nơi đây

Bài viết này sẽ không đề cập đến lịch sử các nhà thờ và xứ đạo ở hai bờ sông Son vì sẽ dài dòng làm phiền bạn đọc, lại nữa, nay tui tuổi già, sức yếu không còn đủ năng lượng để chuyển tải.Vậy thì, xin được tìm hiểu về chữ SON mà “ai đó “đã đặt tên cho dòng sông này.

Khi nghĩ về chữ “Son”, chúng ta thường liên tưởng đến màu môi của các kiều nữ xinh đẹp. Là những tác phẩm chạm trổ được “sơn son,thếp vâng ” ở các cung điện, đền thờ. Lại cũng được để đóng dấu trong các văn bản gọi là “triện son”. Sau đây, xin được cung cấp một vài dử liệu liên quan đến chữ SON để bà con cùng bình luận.

1- Vừa qua, cha sở Hà Lời bên bờ sông Son Nguyễn Thanh Tịnh (Anthanh Linhgiang) có đưa tấm hình dòng sông Son với nước màu đỏ rồi phán :”Đúng như tên gọi của nó : Nguồn Son “.Cũng khoảng 10 năm trước, cũng tại vị trí nhà xứ Hà Lời, tui có chộp được hình ảnh sau giờ tan lễ, các em ca đoàn họ Na lên thuyền trên sông Son mà nước cũng ửng Hồng.( hinh 2&3).Hiện tượng này chỉ thoáng qua sau những ngày mưa lũ,còn bình thường, nước sông Son luôn là xanh biếc quanh năm. (hình 1,4&5).Vậy thì đã rõ, lấy cái bất chợt ửng hồng của nước sông để gọi là Son thì không thể thuyết phục.

GM Phaolô Maria Cao Đình Thuyên, trong một cuộc rước Thánh Thể trên con sông này.

2 – Trong tác phẩm :”Tín ngưỡng và ngạn ngữ dân gian vùng thung lũng Nguồn Son ” của mình, cố Cả Cadière có kể lại câu chuyện đại ý là khi chúa Nguyễn Ánh đánh bật quận Tây Sơn khỏi lũy Trấn Ninh và thành Động Hải, tàn quân Tây Sơn tháo chạy ra phía Bắc với nhiều voi và lính bộ nên phải chọn vị trí thích hợp ở đầu nguồn là khe Chày,có nhiều lính không biết bơi đã bám vào làm cản trở đàn voi di chuyển nên đã bị đâm chém không thương tiếc, máu những người lính bị giết chết làm thắm đỏ dòng sông. Sự kiện này xảy ra trong khoảnh khắc, rồi trôi đi trả lại màu xanh cho khe Chày. Từ máu của những người lính loang lổ để gọi là Son thì lại càng không được chấp nhận.

3 – Khi được biết cha Lê Thanh Hồng, bổn sở Sen Bàng có quê quán ở gx Tróoc.Cha Hồng cho biết, thời còn đi học, cha đã cùng bạn bè thường đến các lèn đá gần sông suối trong vùng để cạy những phiến đá màu hồng đỏ đem về đập ra,chỗ cứng bỏ đi, phần mềm giữ lại làm phấn viết.

4 – Cụ Nguyễn Tú (1920 – 2006),được xem là nhà Quảng Bình học. Trong một lần trao đổi với tui,cụ cho biết. Ở trong các lòng sông, suối thuộc vùng đá vôi Phong Nha-Kẻ Bàng có nhiều viên sỏi màu đỏ, cư dân trong vùng thường nhặt về đem đến chợ Ba Đồn để bán.Những viên sỏi này khi mài với nước cho ra loại mực màu đỏ, các quan chức thường dùng để đóng dấu vào văn bản nên thường được gọi là “triện son “. Cụ Tú cũng cho biết, thời trai trẻ cụ vẫn thường đến chợ Ba Đồn để mua về làm mực viết.

Dương Văn Kính – là một cây bút lớn đã từng viết nhiều bài trên các mặt báo

Thế là, tui đã mày mò truy tìm một vài dữ liệu liên quan tới địa danh Nguồn Son. Xem ra, kết hợp câu chuyện của cha Lê Thanh Hồng với cụ Nguyễn Tú để lý giải về chữ SON có lẽ là đáng tin cậy hơn cả. Còn bạn nghĩ như thế nào, biết thêm được điều gì thì xin đóng góp để cho ý nghĩa của Nguồn Son được rõ ràng ” ra ngô,ra khoai “. Xin cảm ơn.

Dương Văn Kính